برگزیده ای از راهنمای WIPO
در اقتصاد مبتنی بر دانش امروز راهبرد اختراعات یک مؤسسه یا بنگاه نوآور باید عاملی کلیدی در راهبرد کسب و کار آن باشد.
این راهنما منافع تجاری سیستم اختراع را برای تمام شکلهای مؤسسات و بنگاهها بطور عملی و ساده توضیح میدهد.ضمن اینکه به خوانندگان توصیه میشود هنگامیکه در پی کسب حمایت بهره برداری تجاری یا اجرای حقوق اختراع هستند باید با یک کارشناس اختراعات مشورت کنند این راهنما اطلاعاتی عملی را ارائه میدهد که هدف آنها کمک به درک مفاهیم ابتدائی و قادر کردن مدیران به مطرح کردن پرسشهای صحیح هنگام مشورت با یک کارشناس در خصوص مسائل مرتبط با اختراع است.
از مؤسسات و بنگاههای کوچک و متوسط (SME) دعوت میشود از این راهنما با دید گنجاندن فناوری و راهبرد اختراعات در مجموع راهبرد کسب و کار، بازاریابی و صادراتشان استفاده کنند. وایپو از هر نوع بازخورد برای بهبود این راهنما به منظور تضمین اینکه بتواند بطور مناسب نیازهای نوظهور مؤسسات و بنگاههای کوچک و متوسط در سرتا سر جهان را مرتفع کند، استقبال میکند.
ترجمه این راهنما به زبانهای محلی را میتوان با همکاری مؤسسات ملی و شرکای محلی تهیه کرد.از مؤسسات و شرکای مزبور دعوت میشود با وایپو تماس بگیرند و نسخه ای از این راهنما را برای ترجمه دریافت کنند.
کامیل ایدریس
مدیر کل سازمان جهانی مالکیت معنوی
اختراع ثبت شده چیست؟
اختراع ثبت شده یعنی حق انحصاری که توسط دولت برای اختراعی که جدید است، دارای گام اختراعی است و در صنعت کاربرد دارد، داده میشود. اختراع ثبت شده به مالک آن حق انحصاری میدهد تا از ساخت، استفاده،عرضه برای فروش، فروش یا وارد کردن یک محصول یا یک فرآیند بر اساس اختراع ثبت شده بدون اجازه قبلی مالک آن جلوگیری یا آن را متوقف کند.اختراع ثبت شده ابزار قدرتمند تجاری برای شرکتها است تا بتوانند برای محصول یا فرآیند جدید حق انحصاری داشته باشند و از طریق تفویض اجازه استفاده، درآمد بیشتری کسب کنند. یک محصول مرکب (مانند دوربین، تلفن همراه یا اتومبیل) ممکن است تعدادی اختراع را در برداشته باشند که موضوع اختراعات ثبت شده متعددی هستند و ممکن است در مالکیت افراد مختلف باشند.
اختراعات توسط اداره ملی ثبت اختراعات یک کشور یا اداره منطقه ای ثبت اختراعات گروهی از کشورها ثبت میشود. ورقه اختراع برای مدت محدودی که عموماً۲۰ سال است اعتبار دارد. این مدت از تاریخ تسلیم تقاضانامه ثبت اختراع آغاز میشود، با این شرط که هزینه های تمدید مربوط به موقع پرداخت شود. حق اختراع یک حق محدود به قلمرو است یعنی به مرزهای جغرافیائی کشور یا منطقه مربوط محدود میشود. درمقابل حق انحصاری به بوسیله ثبت اختراع کسب میشود، متقاضی باید با ارائه توصیف کتبی دقیق، صحیح و کامل اختراع در تقاضانامه اختراع آنرا برای عموم افشاء کند. اختراع ثبت شده و در بسیاری از کشورها، تقاضانامه ثبت اختراع، از طریق انتشار در روزنامه یا مجله رسمی برای عموم افشاء میشود.
اختراع چیست؟
در مقوله قانون ثبت اختراع، اختراع بطور کلی به معنی راه حل جدید و نوآورانه برای یک مشکل فنی است. این راه حل ممکن است به ایجاد دستگاه، محصول، روش یا فرآیند کاملاً جدید مربوط باشد یا ممکن است فقط بهبود جزئی محصول یا فرآیند شناخته شده ای باشد. صرفاً پیدا کردن چیزی که در طبیعت موجود است بطور کلی اختراع محسوب نمیشود، مقدار مناسب ابتکار انسانی، خلاقیت و گام اختراعی باید وجود داشته باشد. ضمن اینکه اکثر اختراعات اکنون نتیجه تلاشهای قابل ملاحظه و سرمایه گذاری بلند مدت در تحقیق و توسعه هستند. بسیاری از پیشرفتهای فنی ساده و ارزان که ارزش بازاری زیادی دارند، درآمد و سودهای سرشار نصیب مخترعین آنها یا شرکتها می کند.
قدرت نوآوری
درک تفاوت بین ابداع و نوآوری اهمیت دارد. ابداع یعنی راه حل فنی برای یک مشکل فنی. ابداع ممکن است ایده ای نوآورانه یا به شکل مدل کاری یا الگو باشد. نوآوری یعنی تبدیل یک ابداع به محصول یا فرآیند که قابلیت عرضه به بازار را داشته باشد. برخی از دلایل اصلی که شرکتها نوآوری میکنند عبارتند از :
– بهبود فرآیندهای تولید به منظور صرفه جوئی در هزینه ها و بهبود بهره وری.
– معرفی محصولات جدید که نیاز مشتریان را مرتفع میکند.
– پیشی گرفتن در رقابتها و یا گسترش سهم بازار.
– تضمین اینکه فناوری برای رفع نیازهای واقعی و نوظهور کسب و کار و مشتریان آن بهبود یابد.
– پیشگیری از وابستگی یک فناوری به فناوریهای سایر شرکتها.
در اقتصاد امروز، مدیریت نوآوری در یک شرکت مستلزم دانش مطلوب از سیستم اختراع به منظور تضمین این است که شرکت حداکثر سود را از ظرفیت نوآورانه و خلاق خود کسب کند، با سایر مالکین اختراع مشارکت سودآور داشته باشد و از استفاده غیر مجاز فناوری متعلق به سایرین اجتناب کند. برخلاف گذشته، امروزه بسیاری از نوآوری ها پیچیده و بر اساس تعدادی از اختراعات ثبت شده هستند که ممکن است به مالکین مختلف تعلق داشته باشند.
چرا باید اختراعات خود را ثبت کنید؟
چرخه های کوتاه محصول و رقابت روز افزون فشار زیادی بر شرکتها وارد میکنند تا نوآور باشند و یا به نوآوریهای سایر شرکتها دسترسی پیدا کنند تا در بازارهای صادراتی و داخلی رقابت کنند و به این رقابت ادامه دهند. حقوق انحصاری که از ثبت اختراع بدست می آید برای شرکتهای نوآور به منظور شکوفا شدن در یک محیط چالش برانگیز، پر خطر و پویا ممکن است عنصری حیاتی باشند. دلایل کلیدی برای ثبت اختراع موارد زیر را در بر میگیرند:
*موقعیت قدرتمند در بازار و امتیازهای رقابتی : ورقه اختراع به مالک آن حق انحصاری میدهد که به موجب آن وی میتواند از استفاده تجاری از اختراع توسط سایرین جلوگیری کند یا آن را متوقف کند و در نتیجه رقابت، خطرات و بی ثباتی ناشی از فعالیت جاعلین و تقلید کنندگان را کاهش دهد. اگر شرکت شما مالک یک اختراع ثبت شده ارزشمند است یا اجازه بهره برداری از آن را کسب کرده است، ممکن است قادر باشد در مقابل ورود رقیبان به بازار همان اختراعات موانعی به وجود آورد. این کار به شرکت شما کمک خواهد کرد به عنصر فعال برجسته در بازارهای مربوط تبدیل شود.
*سود بیشتر یا بازگشت بیشتر سرمایه : اگر شرکت شما زمان و پول قابل ملاحظه برای تحقیق و توسعه صرف کرده باشد، حمایت اختراعی ناشی از ابداعات مزبور به احیاء هزینه ها و بازگشت بیشتر سرمایه گذاری کمک خواهد کرد.
*درآمد مضاعف از محل تفویض اجازه بهره برداری و انتقال اختراع : بعنوان مالک یک اختراع، میتوانید حق استفاده از آنرا به سایرین تفویض کنید و در مقابل مبالغ و یا حق امتیازی دریافت کنید تا از این راه درآمد بیشتری برای شرکت کسب کنید. فروش (یا واگذاری) یک اختراع یعنی انتقال مالکیت. در حالیکه اجازه بهره برداری به معنی فقط صدور اجازه استفاده از اختراع مورد نظر تحت شرائط مشخص است.
*دسترسی به فناوری از طریق لیسانس دو جانبه : اگر شرکت شما به فناوری متعلق به سایرین علاقمند است میتوانید از اختراعات شرکت تان برای مذاکره در خصوص موافقت نامه های لیسانس دو جانبه استفاده کنید که از طریق آن شرکت شما و طرف مقابل موافقت میکنند به یکدیگر اجازه دهند یک یا چند اختراع از اختراعات خود را تحت شرائط مقرر در موافقت نامه استفاده کنند.
*دسترسی به بازارهای جدید : تفویض اجازه بهره برداری از اختراعات (یا حتی تقاضانامه های ثبت نشده) به سایرین ممکن است باعث شود به بازارهای جدیدی دسترسی پیدا کنید که درغیر اینصورت نمیتوانستید به آنها دسترسی داشته باشید. به این منظور، اختراع باید در بازارهای خارجی مربوط نیز حمایت شود.
*خطر کمتر نقض حق : با بدست آوردن حمایت از اختراع خود قادر خواهید بود از اینکه سایرین همان اختراع را ثبت کنند جلوگیری کنید و همچنین احتمال نقض حقوق سایرین را هنگام بهره برداری تجاری از محصولتان را کاهش دهید. ضمن اینکه یک اختراع به خودی خود آزادی استفاده بوجود نمی آورد، ولی از اینکه سایرین همان اختراع یا مشابه آنرا ثبت کنند جلوگیری میکند و این دلیل معقول را ارائه میدهد که اختراعی که شما ثبت کرده اید جدید است و بطور چشمگیر از سابقه افشاء قبلی تفاوت دارد.
*توانائی بیشتر برای دریافت وام و/یا جمع آوری منابع مالی با نرخ معقول بهره : مالکیت اختراع (یا اجازه بهره برداری از اختراع متعلق به اشخاص ثالث) ممکن است توانائی شما برای جمع آوری منابع مالی و سرمایه برای عرضه محصول به بازار را افزایش دهد.در برخی بخشها (مثلاً بیوتکنولوژی)،اغلب لازم است اختراعات قوی داشته باشید تا سرمایه گذاران را جذب کنید.
*ابزاری قدرتمند برای اقدام قانونی علیه تقلیدکنندگان و سوءاستفاده کنندگان : به منظور اجرای مؤثر حق انحصاری حاصل از ثبت یک اختراع ممکن است گاهی لازم باشد به راههای قانونی و طرح دعوی متوسل شوید یا توجه اشخاصی که حقوق اختراع شما را نقض میکنند به حقوق اختراع هایتان جلب کنید. مالکیت یک اختراع بطور قابل ملاحظه ای توانائی شما برای طرح دعوی بطور موفقیت آمیز علیه کپی کنندگان و تقلید کنندگان محصولی که بعنوان اختراع ثبت شده است را افزایش میدهد.
*وجهه مثبت شرکت شما : شرکای تجاری، سرمایه گذاران، سهامداران و مشتریان ممکن است اختراعهای شما را به عنوان نشانه ای از سطح بالای مهارت و دانش، تخصص و ظرفیت فناوری شرکت شما تلقی کنند. هنگام جمع آوری منابع مالی، یافتن شرکای تجاری و ارتقای وجهه و ارزش بازاری شرکت شما ممکن است مفید باشد. برخی شرکتها اختراعات خود را در آگهی های تبلیغاتی درج میکنند تا وجهه نوآورانه در نظرعموم بوجود آورند.
برای حمایت از محصولات شما چه ابزار قانونی دیگری وجود دارند؟
این راهنما برای اختراعات متمرکز است. با اینحال، بسته به محصول مورد نظر، ممکن است حقوق مالکیت معنوی دیگری هم وجود داشته باشند که برای حمایت ویژگیهای مختلف یک محصول نوآورانه مناسب باشند، این حقوق شامل موارد زیر هستند:
*مدل های مصرفی : (که همچنین به اختراع های کوتاه مدت، اختراعات کوچک یا اختراع های نوآورانه معروف هستند). در بسیاری از کشورها، برخی شکلهای اختراع های جزئی یا تغییرات کوچک محصولات موجود بعنوان مدلهای مصرفی مطرح شده و تحت عنوان حقوق مرتبط با مدل های مصرفی قابل حمایت هستند.
*اسرار تجاری : اطلاعات سری تجاری ممکن است از حمایت طبق اسرار تجاری برخوردار شوند مادامیکه:
-برای سایر افرادیکه با این نوع اطلاعات سرو کار دارند بطور کلی شناخته شده نباشد،
-دارای ارزش تجاری است چون سری است،
-مالک آن گامهای معقولی برداشته است تا آنرا سری نگه دارد (برای مثال محدود کردن دسترسی به این نوع اطلاعات بر اساس نیاز به دانستن و انعقاد موافقتنامه های سری بودن و عدم افشاء)
*طرحهای صنعتی : حق انحصاری در خصوص ویژگیهای تزئینی و زیبائی شناختی یک محصول را میتوان از طریق حمایت از طرحهای صنعتی بدست آورد که در برخی کشورها طرحهای اختراعی نامیده میشوند.
*علائم تجارتی : حمایت از علامت تجاری برای نشانهای متمایز کننده که صفت مشخصه دارند و برای تشخیص محصولات یک شرکت از محصولات سایر شرکتها بکار میروند حق انحصاری بوجود می آورند.
*کپی رایت و حقوق مرتبط : آثار ادبی و هنری اصیل با کپی رایت و حقوق مرتبط قابل حمایت هستند. حمایت تحت کپی رایت برای طیف گسترده ای از آثار شامل برنامه های رایانه ای کاربرد دارد.
*گونه های جدید گیاهی : در بسیاری از کشورها، پرورش دهنده گونه جدید گیاهی که الزامات جدید بودن، متمایز بودن، وحدت و ثبات را رعایت کرده باشد و دارای نام مناسب باشد میتواند به عنوان «حقوق پرورش دهندگان گیاه» مورد حمایت قرار بگیرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص حمایت از گونه های جدید گیاهی به www.upov.int مراجعه نمائید.
*طرح چیدمان (یا توپوگرافی) مدارهای یکپارچه : ممکن است قادر باشید برای طرح چیدمان (یا توپوگرافی) اصیل یک مدار یکپارچه که در ریز تراشه ها و تراشه های نیمه رسانا بکار میروند حمایت لازم را کسب کنید. این نوع حمایت ممکن است محصول نهائی که طرح چیدمان در آن گنجانده شده است را نیز شامل شود.
اگر اختراعی قابل ثبت باشد، آیا تقاضای حمایت از آن همیشه کاری عاقلانه است؟
همیشه اینطور نیست.اگر اختراعی قابل ثبت است ،الزاما” به این معنی نیست که به فناوری یا محصولی که از نظر تجاری عملی باشد منجر خواهد شد. بنابراین، سنجیدن نکات مثبت و منفی و تجزیه و تحلیل گزینه های احتمالی قبل از تسلیم تقاضانامه ثبت اختراع امری بسیار ضروری است. ثبت کردن، حفظ و اجرای حقوق اختراع ممکن است گران و دشوار باشد.تسلیم یا عدم تسلیم تقاضانامه اختراع تصمیمی کاملا” تجاری است و باید اصولا” براساس میزان احتمال کسب حمایتی اتخاذ شود که از نظر تجاری برای ابداعی خاص مفید است و فوائد چشمگیر تجاری در پی داشته باشد.
عوامل زیر هنگام تصمیم گیری درباره اینکه تقاضانامه اختراع تسلیم شود یا خیر باید در نظر گرفته شوند:
*آیا برای اختراع بازار وجود دارد؟
*گزینه های جایگزین اختراع شما کدامند و چگونه با اختراع شما مقایسه میشوند؟
*آیا اختراع برای بهبود محصول موجود یا تهیه محصول جدید مفید است؟ اگر چنین است، آیا با استراتژی تجاری شرکت شما سازگار است؟
*آیا سرمایه گذاران بالقوه یا اشخاصی که مایل باشند اجازه بهره برداری از اختراعتان را دریافت کنند و مایل باشند آنرا به بازار عرضه کنند وجود دارند؟
*اختراع مورد نظر برای کسب و کار و رقیبان شما چه اندازه ارزش خواهد داشت؟
*آیا مهندسی معکوس اختراع شما از محصولتان یا طراحی پیرامون آن آسان است؟
*آیا احتمال اینکه سایرین، بویژه رقیبان، آنچه شما ابداع کرده اید را ابداع و آنرا ثبت کنند وجود دارد؟
*آیا فوائد مورد انتظار از موقعیت انحصاری شما در بازار، هزینه های ثبت را توجیه میکنند؟
*چه ابعادی از ابداع شما را میتوان با یک یا چند اختراع حمایت کرد، میزان پوشش آن چه اندازه گسترده خواهد بود و آیا اینکار حمایتی که از نظر تجاری مفید باشد را تامین خواهد کرد؟
*شناسائی نقض حقوق اختراع ثبت شده شما آسان خواهد بود و آیا آماده هستید زمان و منابع مالی لازم برای اجرای حقوق اختراعتان اختصاص دهید؟
اختراع ثبت شده در مقایسه با رازداری
اگر احتمال این وجود داشته باشد که ابداع شما الزامات مربوط به قابلیت ثبت به عنوان اختراع را رعایت کند ،شرکت شما با این گزینه مواجه خواهد شد :حفظ ابداع به عنوان اسرار تجاری ، ثبت کردن آن یا تضمین اینکه با افشاء آن هیچ شخص ثالث نتواند آنرا ثبت کند (که معمولا” انتشار دفاعی نامیده میشود) و بدینوسیله جایگاه آنرا در مالکیت عموم مستحکم نماید.
بنابر سیستم حقوقی کشور شما ، حمایت از اسرار تجاری تان ممکن است تحت قوانین مربوط به رقابت ناعادلانه ، طبق مقررات خاص یک یا چند قانون ، قانون مربوط به حمایت از اطلاعات محرمانه ، مقررات قراردادی مندرج در موافقتنامه های انعقاد شده با مستخدمین ، مشاورین،مشتریان و شرکای تجاری یا ترکیبی از موارد فوق ممکن باشد.
برخی از امتیازات حمایت طبق سیستم اسرار تجاری شامل موارد زیر هستند:
*اسرار تجاری هیچ هزینه ای ندارند ،
*حمایت از اسرار تجاری مستلزم افشاء یا ثبت آنها در ادارات دولتی نیست و ابداع منتشر نمی شود،
*حمایت از اسرار تجاری محدود به زمان نیست ،
*اسرار تجاری بلافاصله نافذ هستند.
نکات منفی حمایت از ابداعات بعنوان اسرار تجاری :
*اگر اسرار مورد نظر دریک محصول نوآورانه گنجانده شده باشد، سایرین ممکن است،مهندسی معکوس انجام دهند، اسرار مزبور را کشف کنند و پس از آن حق استفاده از آنرا بدست آورند،
*حمایت از اسرار تجاری تنها علیه تحصیل ، استفاده یا افشاء ناصحیح اطلاعات محرمانه موثر است،
*اگر اسرار برای عموم افشاء شود، هر شخصی که به آنها دسترسی داشته باشد خواهد توانست از آن استفاده کند ،
*اجرای حقوق مربوط به اسرار تجاری امری دشوار است چون میزان حمایت بطور چشمگیری ضعیف تر از اختراعات است ، و
*اشخاص ثالث که همان ابداع را از طریق مشروع و بطور مستقل انجام داده باشند میتوانند اسرار تجاری را بعنوان اختراع ثبت کنند.
ضمن اینکه اختراعات و اسرار تجاری ممکن است گزینه های مختلف برای حمایت از ابداعات تلقی شوند، آنها اغلب مکمل یکدیگر هستند چون متقاضیان ثبت اختراع بطور کلی تا زمانیکه تقاضانامه اختراع توسط اداره ثبت اختراع منتشر نشود ابداعات خود را بطور سری نگاه میدارند. بعلاوه، مقدار قابل توجه دانش فنی درمورد نحوه بهره برداری از اختراع ثبت شده بطور موفقیت آمیز اغلب بعنوان اسرار تجاری حفظ میشود.
چه چیزی بعنوان اختراع قابل ثبت است؟
یک ابداع باید الزامات متعددی را رعایت کند تا حائز شرایط لازم برای حمایت باشد. این الزامات بویژه شامل این هستند که ابداع مورد ادعا:
*متشکل از موضوعی باشد که بعنوان اختراع قابل ثبت است،
*جدید باشد (شرط جدید بودن)
*شامل گام اختراعی باشد (شرط مصرف)
*در تقاضانامه اختراع بطور شفاف و کامل افشاء شده باشد ( شرط افشاء)
بهترین راه درک این الزامات مطالعه اختراعات ثبت شده سایرین در آن رشته فنی است که به شما مربوط است. به این منظور میتوانید به پایگاه داده های اختراعات ثبت شده مراجعه کنید.
موضوع قابل ثبت به عنوان اختراع چیست؟
در اکثر قوانین ملی یا منطقه ای اختراع، موضوعی که بعنوان اختراع قابل ثبت است بطور منفی تعریف میشود یعنی فهرست مواردیکه قابل ثبت نیستند تهیه میشود . ضمن اینکه بین کشورها تفاوت قابل توجه وجود دارد، موارد زیر برخی از موضوعهائی هستند که قابل ثبت نیستند:
*کشفیات و تئوری های علمی
*آفرینش های زیبائی شناختی
*برنامه ها ، قوانین و روشهای انجام فعالیتهای فکری
*کشف محض موادی که در جهان در طبیعت یافت میشوند،
*ابداعاتی که ممکن است بر نظم عمومی، اخلاق حسنه یا سلامت عموم موثر باشند،
*روشهای تشخیصی ، درمانی یا جراحی برای درمان بیماریهای انسان یا حیوان،
*گیاهان وحیوانات غیر از میکروارگانیزم ها، واساسا”فرآیندهای بیولوژیک برای تولید گیاهان یا حیوانات غیر از فرآیندهای غیر بیولوژیک و میکروبیولوژیک، و
*برنامه های رایانه ای
حمایت از برنامه های رایانه ای
دربرخی از کشورها، الگوریتم های ریاضی که پایه عملکرد بهبود یافته نرم افزار رایانه ای هستند، بعنوان اختراع قابل حمایت هستند در حالیکه در سایر کشورها آنها بعنوان موضوعهای غیر قابل ثبت به صراحت غیر قابل ثبت هستند. در برخی از کشورهای اخیرالذکر، ابداعات مربوط به نرم افزارها ممکن است بعنوان اختراع قابل ثبت باشند به این شرط که نرم افزار مورد نظر در حد اعلای پیشرفت، نقش فنی داشته باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص قابل ثبت بودن نرم افزارهای رایانه ای در کشورتان با اداره ثبت اختراعات ملی یا منطقه ای تماس بگیرید.
در بسیاری از کشورها، کد موضوع و منبع برنامه رایانه ای تحت کپی رایت قابل حمایت است. حمایت کپی رایت به ثبت وابسته نیست ولی ثبت اختیاری در برخی کشورها امکانپذیر و مطلوب است. حمایت تحت کپی رایت در مقایسه با حمایت تحت اختراع از نظر گستره محدودتر است چون فقط نمود و بیان ایده و نه خود ایده را پوشش میدهد. بسیاری از کشورها کد موضوع برنامه های رایانه ای را تحت کپی رایت حمایت می کنند ضمن اینکه منبع کد بعنوان اسرار تجاری حفظ میشود.
جدید بودن یک ابداع چگونه احراز می شود؟
یک ابداع در صورتی جدید است که بخشی از سابقه افشاء قبلی نباشد. بطور کلی، سابقه افشاء قبلی یعنی تمام دانش فنی مربوط که در تمام نقاط جهان قبل از اولین تاریخ تسلیم تقاضانامه ثبت اختراع مورد نظر در دسترس عموم قرار داشته باشد. سابقه افشاء قبلی، علاوه بر سایر مسائل، شامل اختراعات، تقاضانامه های ثبت اختراع و انواع مختلف نشریات غیر اختراعی است.
کشورهای مختلف برای سابقه افشاء قبلی تعاریف متفاوت دارند. در بسیاری از کشورها، هر نوع اطلاعات که برای عموم در هر نقطه از جهان بصورت کتبی، مکالمه شفاهی، از طریق نمایش یا استفاده عموم افشاء شده باشد، سابقه افشاء قبلی محسوب خواهد شد. در نتیجه، انتشار و ابداع در یک مجله علمی، ارائه آن در یک کنفرانس، استفاده آن در تجارت، نشان دادن آن در کاتالوگ شرکت در واقع فعالیتهائی هستند که میتوانند جدید بودن ابداع را از بین ببرند و آن را غیر قابل ثبت کنند. جلوگیری از افشاء تصادفی ابداع قبل از تسلیم تقاضانامه ثبت اختراع نیز امری مهم است. مشاوره با یک وکیل صالح ثبت اختراعات برای تعیین دقیق اینکه چه چیزی افشاء قبلی محسوب میشود اغلب امری حیاتی است. سابقه افشاء قبلی اغلب سابقه افشاء قبلی محرمانه مانند تقاضانامه های ثبت اختراع ثبت نشده منتشر نشده را شامل میشوند به این شرط که متعاقبا”منتشر شوند.
چه زمان میتوان گفت که ابداع مورد نظر حاوی گام اختراعی است؟
یک ابداع در صورتی حاوی گام اختراعی (یا غیر بدیهی) خواهد بود که با در نظرگرفتن سابقه افشاء قبلی، ابداع مورد نظر برای شخصی که دررشته خاص فناوری مهارت دارد امری بدیهی نباشد. شرط عدم بدیهی بودن بمنظور تضمین این است که اختراعات فقط برای دستاوردهائی که واقعا” نوآورانه و خلاقانه هستند ثبت شوند و نه برای مواردی که شخصی با مهارتهای عادی در رشته مورد نظر بتواند به آسانی از آنچه که موجود است استنتاج کند.
برخی نمونه های آنچه که نمی تواند نوآورانه باشد و در آراء قبلی دادگاهها در برخی کشورها اعلام شده است عبارتند از: تغییر صرفا”اندازه ، قابل حمل کردن یک محصول، معکوس کردن قطعات، تغییر مواد یا جایگزین کردن بوسیله یک عملکرد یا قطعه معادل.
منظور از قابلیت کاربرد در صنعت چیست؟
بمنظور اینکه یک اختراع قابل ثبت باشد، باید بتوان آن را در صنعت برای مقاصد تجاری استفاده کرد. این اختراع نمی تواند صرفا”یک پدیده نظری باشد که مفید است و باید برخی فوائد عملی ارائه دهد. واژه «صنعتی» در اینجا به معنی گسترده آن است و هر چیزی که صرفا”فعالیتی فکری یا زیباشناختی باشد را در برنمی گیرد و برای مثال، شامل کشاورزی است. در برخی کشورها، بجای کاربرد صنعتی، مصرف معیار است شرط مصرف برای اختراعهای مربوط به تواتر ژنتیک اهمیت ویژه ای پیدا کرده است چون مصرف آنها هنگام تسلیم تقاضانامه ممکن است شناخته شود.
شرط افشاء چیست؟
طبق قوانین ملی بسیاری از کشورها، تقاضانامه ثبت اختراع باید ابداع مورد نظر را افشاء کند و این افشاء باید بطور واضح و کامل باشد تا شخصی که در رشته فنی مورد نظر مهارت دارد بتواند آنرا انجام دهد. در برخی کشورها، قانون ثبت اختراع مقرر میکند که متقاضی بهترین روش انجام اختراع را افشاء کند. برای اختراعهائی که شامل میکروارگانیزمها هستند، بسیاری از کشورها مقرر کرده اند که میکروارگانیزم باید به یک موسسه معتبر امانت دار سپرده شود.
اختراعات در علوم زیستی
در سالهای اخیر، تعداد اختراعات در زمینه علوم زیستی افزایش چشمگیری داشته اند(بویژه در بیوتکنولوژی) و اختلافات چشمگیر بین کشورها در خصوص مواردیکه بعنوان اختراع قابل ثبت هستند ظاهر شده اند. تقریبا”تمام کشورها ثبت ابداعهائی که شامل میکروارگانیزمها هستند را اجازه میدهند و سپردن نمونه ای ازارگانیزم به موسسه ای معتبر را زمانی مقرر میکنند که میکروارگانیزم هنوز در دسترس عموم قرار ندارد و نمیتوان آنرا بطور صحیح به طریق دیگری توصیف کرد. بسیاری از کشورها حیوانات و گیاهان را از مواردیکه بعنوان اختراع قابل ثبت هستند حذف کرده اند ولی اجازه میدهند مواد بیولوژیک که از محیط زیست طبیعی شان جدا شده یا تصفیه شده اند یا بوسیله فرآیند فنی تولید شده اند ثبت شوند. قوانین داخلی کشورها فهرست برخی ابداعات خاص که قابل ثبت نیستند را ارائه میکنند از قبیل فرآیندهای شبیه سازی انسان یا فرآیند تغییر هویت ژنتیک خط جرمی انسانها. بنابر قوانین هر کشور، گونه های جدید گیاهی تحت سیستم اختراع یا با سیستم خاص حمایت گونه های جدید گیاهی حمایت میشوند(برای کسب اطلاعات بیشتر به www.upov.int مراجعه شود) یا با ترکیب هر دو آنها مورد حمایت قرار میگیرند.
چه حقوقی با اختراع ثبت شده اعطاء می شوند؟
تصدیق ثبت اختراع به مالک آن حق انحصاری میدهد که بر اساس آن اجازه ندهد اشخاص ثالث از اختراع بهره برداری تجاری کنند. این حق شامل حق جلوگیری یا توقف فعالیت ساخت، استفاده، عرضه برای فروش، فروش یا واردات محصول یا فرآیندی است که بر اساس اختراع ثبت شده بدون اجازه مالک تهیه شده اند.
لازم به ذکر است که ثبت اختراع به مالک آزادی استفاده یا حق بهره برداری از فناوری تحت پوشش اختراع ثبت شده را نمی دهد بلکه فقط به وی حق میدهد اجازه ندهد سایرین از آن استفاده کنند. با اینکه این موضوع ممکن است تفاوتی ظریف به نظر آید ولی برای درک سیستم اختراع و نحوه تعامل اختراعات متعدد امری ضروری است. در حقیقت، اختراعهای متعلق به اشخاص ثالث ممکن است با اختراعهای شما تداخل داشته و فصل مشترک داشته باشند، یکدیگر را در برگیرند یا آنرا کامل کند. بنابراین، ممکن است لازم باشد اجازه بهره برداری از اختراعات سایرین را بمنظور بهره برداری تجاری از اختراع خودتان یا بالعکس کسب کنید.
همچنین، قبل از اینکه برخی ابداعات خاص از قبیل داده ها در تجارت مورد استفاده قرار بگیرند ممکن است لازم باشد برخی مجوزهای خاص کسب شوند(مثلا” تائیدیه فروش به بازار از نهاد نظارتی مربوط)
مخترع کیست و چه کسی از حقوق ناشی از ثبت اختراع برخوردار است؟
شخصی که اختراع را انجام داده باشد، مخترع نامیده میشود در حالیکه شخصی (یا شرکتی) که تقاضانامه اختراع را تسلیم میکند متقاضی یا مالک نامیده میشود. با اینکه در برخی موارد ممکن است مخترع همان متقاضی باشد، اغلب این دو اشخاص متفاوت هستند، متقاضی اغلب شرکت یا موسسه تحقیقاتی است که مخترع را استخدام کرده است. موارد زیر تجزیه و تحلیل بیشتر موضوع را تحت تاثیر قرار میدهند:
*اختراعات مستخدم.در بسیاری از کشورها، اختراعاتی که در طی دوره استخدام انجام میشوند بطور خودکار به کارفرما منتقل میشوند. در برخی کشورها، این فقط در مواردی است که مراتب در قرارداد استخدام قید شده باشد. در برخی موارد، (مثلا” اگر قرارداد استخدام وجود نداشته باشد) مخترع میتواند حق بهره برداری از اختراع را برای خود حفظ کند ولی کارفرما از حق انحصاری بهره برداری از اختراع برای مقاصد داخلی خود برخوردار است(حقوق فروشگاهی نامیده میشود). باید در خصوص قوانین خاص کشور شما اطلاعات لازم را کسب کنید تا مطمئن شوید قراردادهای استخدام مسائل مالکیت اختراعات انجام شده توسط کارکنان را نیز دربرگیرند تا از اختلاف آتی اجتناب شود.
*پیمانکاران مستقل.در بسیاری از کشورها، پیمانکار مستقل که برای تهیه محصول یا فرآیند جدید توسط شرکتی استخدام شده است مالک تمام حقوق متعلق به اختراع است مگر اینکه خلاف آن به صراحت ذکر شده باشد. این یعنی،مگر اینکه پیمانکار موافقت نامه کتبی با شرکت داشته باشد که بموجب آن اختراع مورد نظر به آن شرکت انتقال یابد، بطور کلی شرکت مذکور هیچ حق مالکیت آنچه که تهیه شده است را نخواهد داشت حتی اگر هزینه تهیه آن را نیز پرداخت کرده باشد.
*مخترعین مشترک.هرگاه بیش از یک شخص بطور چشمگیر در ایجاد و تحقق یک ابداع نقش داشته باشند، باید با آنها بعنوان مخترعین مشترک رفتار شود و عین مراتب مذکور در تقاضانامه ثبت اختراع قید شود. اگر مخترعین مشترک همان متقاضیان باشند، اختراع بطور مشترک بنام همه آنها ثبت خواهد شد.
*مالکین مشترک.شرکتها و نهادهای مختلف در خصوص بهره برداری از و اجرای حقوق اختراع ثبت شده که متعلق به بیش از یک شخص هستند قوانین متفاوت دارند. در برخی موارد، هیچیک از مالکین بدون اجازه سایر مالکین به تنهائی نمیتواند اجازه بهره برداری از اختراع ثبت شده را به شخص ثالث تفویض نماید یا علیه اشخاص ثالث بدلیل نقض حق اقامه دعوی نماید.
*آیا باید اختراع خود را ثبت کنید؟
مزایای حمایت از اختراع ثبت شده را در نظر بگیرید، گزینه های مختلف را بخوبی بررسی کنید (سری بودن، مدل های مصرفی و غیره) و هزینه ها و فوائد آنرا تجزیه و تحلیل کنید. مطالب مندرج در بخش های بعدی در خصوص اختراعات ثبت نشده را مطالعه کنید تا مطمئن شوید آگاهانه تصمیم گیری می کنید.
*آیا اختراع شما قابل ثبت است؟
شرائط قابل ثبت بودن را بررسی کنید و جزئیات آنچه در کشور شما بعنوان اختراع قابل ثبت است را بدست آورید و در سوابق افشاء قبلی جستجوی لازم را انجام دهید.
*مطمئن شوید مسائل مربوط به حقوق اختراع کاملا”شفاف و واضح هستند و شرکت، کارکنان آن و سایر شرکای تجاری که ممکن است از نظر مالی یا فنی در تهیه اختراع نقش داشته باشند از مسائل مربوط به مالکیت حقوق اختراع ثبت شده کاملا” آگاه هستند.
اهمیت جستجو در پایگاه های داده های اختراعات
علاوه بر تعیین اینکه اختراعی قابل ثبت است، جستجوی بموقع و موثر در پایگاه داده های اختراعات می تواند اطلاعات بسیار مفید در مورد مسائل زیر در اختیار شما قرار دهد:
*فعالیتهای تحقیق و توسعه رقبای فعلی و آتی،
*روندهای جاری در یک رشته خاص فناوری،
*فناوریهای موجود برای دریافت اجازه بهره برداری از آنها،
*تامین کنندگان، شرکای تجاری یا منابع محققین بالقوه،
*بازارهای احتمالی در داخل و خارج،
*اختراعات مربوط متعلق به سایرین برای تضمین اینکه محصول شما حقوق آنها را نقض نکند(آزادی عملکرد)،
*اختراعات مربوط که مدت اعتبار آنها منقضی شده است و فناوری مورد نظر به مالکیت عموم درآمده است، و
*توسعه جدید احتمالی بر اساس فناوریهای موجود.
جستجو در سوابق افشاء قبلی را چگونه و کجا میتوانید انجام دهید؟
با اینکه دسترسی به اطلاعات اختراع بدلیل وجود اینترنت بطور چشمگیری آسانتر است، انجام جستجوی اختراع با کیفیت عالی کاری آسان نیست. اصطلاحات بکاررفته در اختراعات اغلب پیچیده و فهم آنها دشوار است و جستجوی تخصصی به دانش و مهارت قابل توجه نیاز دارد. ضمن اینکه جستجوی مقدماتی را میتوان بدون پرداخت پول در پایگاههای اختراعات برخط انجام داد، اکثر شرکتهائی که به اطلاعات اختراعات برای اتخاذ تصمیمات تجاری کلیدی نیاز دارند (مثلا”آیا ثبت اختراع را تقاضا کنند یا خیر) بطور کلی به خدمات متخصصان ثبت اختراع و یا کاربرد پایگاههای داده های تجاری پیچیده تر بستگی دارد.
جستجوی اولیه را میتوان با استفاده از واژه های کلیدی، طبقه بندی اختراعات یا سایر معیارهای جستجو انجام داد. سوابق افشاء قبلی که کشف شوند به استراتژی جستجوئی که بکار رفته است، سیستم طبقه بندی مورد استفاده، مهارت فنی شخصی که جستجو را انجام می دهد، و پایگاه داده هائی که بکار میرود بستگی دارد.
