طرح صنعتی چیست؟

گزیده ای از راهنمای wipo در مورد طرح های صنعتی

طرح صنعتی چیست؟

به زبان عادی، طرح صنعتی معمولا” به شکل و ظاهر کلی یک محصول اشاره دارد. گفته می شود یک مبل زمانی یک طرح صنعتی خوب است که برای نشستن راحت و شکل ظاهری آن برای ما خوشایند باشد. برای کسب و کارها، طراحی یک محصول بطور کلی به معنی توسعه ویژگیهای زیبائی شناختی و عملکردی محصول با توجه به مسائلی چون باب بازار بودن محصول، هزینه تولید یا سهولت حمل و نقل، انبارداری، تعمیر و نگهداری آن است. با این حال، از دیدگاه قانون مالکیت معنوی، یک طرح صنعتی فقط به جوانب زیبائی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره می کند. به عبارت دیگر، طرح صنعتی فقط به ظاهر یک مبل اشاره میکند. علیرغم اینکه طرح محصول ممکن است ویژگیهای فنی یا عملکردی داشته باشد، طرحهای صنعتی بعنوان یکی از مقوله های قانون مالکیت معنوی، فقط به ماهیت زیبائی شناختی یک محصول تمام شده اشاره دارد که از ابعاد فنی یا عملکردی آن جدا هستند.طرح صنعتی برای طیف وسیعی از محصولات صنعتی، پوشاک و صنایع دستی، از ابزارهای فنی و پزشکی گرفته تا ساعت، جواهرات و سایر اقلام لوکس؛ از محصولات خانگی، اسباب بازی، مبلمان و لوازم برقی گرفته تا اتومبیل و سازه های معماری، از طرح منسوجات تا لوازم ورزشی را دربرمیگیرد. طرح صنعتی درارتباط با بسته بندی، ظروف و ظاهر محصولات نیز اهمیت دارد.

 

بعنوان یک قاعده کلی، یک طرح صنعتی متشکل است از:

*ویژگیهای سه بعدی مانند شکل یک محصول،

*ویژگیهای دو بعدی، مانند تزئینات، الگوها، خطوط یا رنگ یک محصول؛ یا

*ترکیبی از یک یا چند ویژگی از ویژگیهای مذکور.

طرحهای مبتکرانه در کسب و کار

شرکت ها اغلب زمان و منابع قابل ملاحظه ای برای ارتقاء میزان جذابیت محصولاتشان اختصاص می دهند. طرح های اصل و جدید اغلب با اهداف زیر تهیه می شوند.

۱-سازگار کردن محصولات به منظور اینکه برای بخش های خاص بازار جذابیت داشته باشند. تغییرات جزئی در طرح برخی محصولات (مثلا” ساعت) باعث می شود برای گروه های مختلف سنی، فرهنگی یا اجتماعی مناسب باشند. ضمن اینکه عملکرد اصلی یک ساعت بدون تغییر باقی می ماند، بطور کلی سلیقه کودکان و بزرگسالان در طراحی ممکن است متفاوت باشد.

۲-ایجاد بازار مناسب جدید: در یک بازار رقابتی، بسیاری از شرکتها در پی ایجاد بازار مناسب از طریق معرفی طرح های مبتکرانه برای محصولات جدید خود هستند تا آنها را از محصولات رقبایشان متمایز سازند. این امر در خصوص اقلام عادی مانند انواع قفل، کفش، فنجان و نعلبکی و همچنین اقلام گرانقیمت مانند جواهرات، رایانه یا اتومبیل صادق است.

۳-تقویت علائم: طرح های مبتکرانه اغلب با علائم متمایز کننده همراه هستند تا صفت مشخصه علائم تجارتی یک شرکت را ارتقاء بخشند. بسیاری از شرکتها با تمرکز جدی بر طرح محصول خود وجهه علائم خود را بطور موفقیت آمیز ایجاد یا تغییر شکل داده اند.

چرا طرح های صنعتی باید حمایت شوند؟

طرح صنعتی ارزش یک محصول را افزایش می دهد. طرح صنعتی باعث می شود یک محصول برای مشتریان جذاب باشد و ممکن است حتی علت منحصر بفرد فروش محصولات باشد. بنابراین حمایت از طرح های صنعتی باید بخش حیاتی راهبردهای کسب و کار هر طراح یا تولیدکننده باشد.

با حمایت از یک طرح صنعتی از طریق ثبت آن در اداره مالکیت معنوی ملی یا منطقه ای مالک از حق انحصاری جلوگیری نسخه برداری غیرمجاز یا تقلید توسط اشخاص ثالث برخوردار می شود. این امر از نظر تجاری کاری مهم است چون توانائی رقابت کسب وکار را بهبود می بخشد و اغلب با یک یا چند راه از راههای زیر باعث درآمد بیشتر می شود.

*با ثبت یک طرح می توانید از نسخه برداری یا تقلید آن توسط رقبا جلوگیری کنید و در نتیجه موضع رقابتی خود را تقویت کنید.

*ثبت یک طرح ارزشمند باعث بازگشت مطلوب سرمایه گذاری می شود که برای ایجاد و فروش محصول مربوط انجام شده است و در نتیجه درآمد شما را بیشتر خواهد کرد.

*طرح های صنعتی دارائی های تجاری هستند که می توانند ارزش تجاری یک شرکت و محصولات آنرا افزایش دهند. هر چه موفقیت یک طرح بیشتر باشد، ارزش آن برای شرکت بیشتر خواهد بود.

*اجازه بهره برداری از طرحی که حمایت می شود را می توان در مقابل دریافت مبلغی به سایرین واگذار کرد (یا آنرا فروخت). با واگذاری اجازه بهره برداری از یک طرح، قادر خواهید بود وارد بازارهائی شوید که بدون آن طرح نمی توانید در آن فعالیتی داشته باشید.

*ثبت طرحهای صنعتی رقابت عادلانه و فعالیت صادقانه تجاری را تشویق می کند که به نوبه خود تولید طیف وسیعی از محصولات که از نظر زیبائی شناختی جذاب هستند را ارتقاء خواهد داد.

توضیح بیشتر در مورد طرح های صنعتی

ضمن اینکه عناصر عملکردی یک چراغ بطور کلی تفاوت قابل ملاحظه ای در محصولات مختلف ندارند، ظاهر آن به احتمال یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده موفقیت در بازار است. به همین دلیل دفاتر ثبت طرح های صنعتی در بسیاری از کشورها فهرست بلندبالائی از طرح های محصولات خانگی مانند را منعکس می کنند.

۲- حمایت از طرح های صنعتی

چگونه می توانید از طرح صنعتی خود حمایت کنید؟

در بسیاری از کشورها، طرح صنعتی باید ثبت شود تا با قوانین طرح های صنعتی مورد حمایت قرار بگیرد.

درباره برخی کشورها یا مناطق اقتصادی مشترک مانند اتحادیه اروپا باید به این نکته اشاره شود که در آنها قوانین جدید کسب حمایت محدود برای طرحی صنعتی برای طرح های ثبت نشده به مدت ۳ سال از تاریخ انتشار طرح در اتحادیه اروپائی را امکانپذیر ساخته است.

طرح ثبت نشده به شرکتها فرصت می دهد قبل از اینکه هزینه و مشکلات ثبت تمام طرح هایشان که بسیاری از آنها ممکن است در بازار موفق نباشند را متحمل شوند، فروش محصولاتشان در بازار را امتحان کنند. بعلاوه، برخی طرح ها، بویژه طرح های مربوط به صنعت پوشاک و مد، ممکن است مدت کوتاهی در بازار بمانند.

برای این محصولات، طرح ثبت شده گزینه ای خوب است. با این حال، پس از اینکه محصول تولید شد، طراحان آن تا مدت ۱۲ ماه فرصت دارند آنرا به ثبت برسانند. حمایت مقرر برای طرح ثبت نشده محدود است چون اعمال حقوق ناشی از آن از طرح ثبت شده دشوارترو مدت آن کوتاه تر است زیرا مدت آن ۳ سال است در حالیکه طرح ثبت شده در اتحادیه اروپائی ۲۵ سال حمایت می شود.

لازم بذکر است که در برخی از کشورها، ممکن است راه های دیگری برای حمایت از طرح های صنعتی وجود داشته باشد.

*بسته به قانون ملی خاص و نوع طرح، یکی از این گزینه های حمایت از طرح های صنعتی میتواند قانون کپی رایت باشد. کپی رایت بطور کلی حق انحصاری برای آثار ادبی و هنری مقرر می کند زیرا در برخی کشورها بعضی از طرح ها ممکن است اثر هنری یا هنر کاربردی محسوب شوند و در نتیجه حمایت کپی رایت می تواند گزینه ای جذاب برای موسسات و بنگاه های کوچک و متوسط باشد.

*بعلاوه، در برخی کشورها، اگر یک طرح صنعتی در بازار بعنوان یک علامت تجارتی عمل کند، می توان از آن بعنوان یک علامت تجارتی سه بعدی حمایت کرد. این امر در مواردی کاربرد دارد که شکل محصول یا بسته بندی آن دارای صفت مشخصه و متمایز کننده باشد.

*قانون رقابت ناعادلانه ممکن است در برخی کشورها طرح صنعتی یک شرکت را در برابر تقلید توسط رقبای آن مورد حمایت قرار دهد.

حمایت از طرح صنعتی چه حقوقی را بوجود می آورد؟

هرگاه یک طرح صنعتی از طریق ثبت شدن حمایت شود، مالک آن از حق انحصاری جلوگیری از نسخه برداری غیرمجاز یا تقلید توسط اشخاص ثالث برخوردار می شود. این حق جلوگیری سایرین از ساخت، عرضه، واردات، صادرات یا فروش هر محصولی که طرح در آن بکار رفته یا در آن گنجانده شده است را شامل میشود. قانون و شیوه عملکرد کشور یا منطقه مربوط میزان واقعی حمایت از طرح صنعتی ثبت شده را تعیین خواهد کرد.

چه طرحی بعنوان یک طرح صنعتی قابل ثبت است؟

بعنوان یک قاعده کلی، یک طرح در صورتی قابل ثبت است که یک یا چند مورد از الزامات زیر را بر اساس قانون حاکم در کشور مربوط رعایت کرده باشد:

*طرح باید جدید باشد. یک طرح درصورتی جدید محسوب خواهد شد که عین آن قبل از تاریخ تسلیم یا تقاضانامه ثبت در دسترس عموم نباشد.

*طرح باید اصل باشد. یک طرح درصورتی اصل محسوب می شود که بطور مستقل توسط طراح پدید آمده باشد و کپی یا تقلیدی از طرح های موجود نباشد.

*طرح باید شخصیت فردی داشته باشد. یعنی تاثیر کلی که طرح بر کاربر آگاه بوجود می آورد با تاثیر کلی که طرح های قبلی که قبلا” در دسترس عموم قرار گرفته اند بر آن کاربر بوجود می آورند، تفاوت داشته باشد.

حق انحصاری

فرض کنید شرکت شما چتری را با طرحی ابتکاری طراحی کرده است، آن را در اداره مالکیت معنوی ملی به ثبت رسانده و در نتیجه برای چتر با طرح مزبور حق انحصاری بدست آورده است.

این به آن معنی است که اگر متوجه شوید یکی از رقبای شما چتری را با همان طرح یا طرحی که اساسا” عین طرح شما است را وارد می کند یا می فروشد، قادر خواهید بود از استفاده از طرح تان توسط شخص مزبور جلوگیری کنید و احتمالا” خساراتی که شرکت شما در نتیجه استفاده غیرمجاز از آن طرح متحمل شده است را نیز دریافت کنید.

بنابراین، با اینکه نمی توانید از تولید محصولات رقابتی توسط رقیبان تان جلوگیری کنید ولی میتوانید از ساخت محصولاتی که عین کالای شما هستند و از خلاقیت شما سوءاستفاده می کنند جلوگیری کنید. برای کسب اطلاعات مربوط به نحوه اجرای حقوق خود توصیه می شود با یک وکیل مالکیت معنوی مشورت کنید.

از دیرباز، طرح های قابل حمایت به محصولات ساخته شده مربوط می شوند از جمله شکل یک کفش، طرح یک گوشواره یا تزئینات یک قوری چای. ولی در دنیای دیجیتال، حمایت بتدریج در برخی کشورها تعدادی از سایر محصولات و انواع مختلف طرح ها را نیز دربرمیگیرد. این موارد شامل نمای تصویری الکترونیکی رایانه ای که توسط رمزهای رایانه ای ایجاد می شوند، نمایش گرافیکی بر نمایشگر رایانه و تلفن های همراه و غیره را نیز شامل می شود.

چه طرح هایی تحت حقوق طرح صنعتی قابل حمایت نیستند؟

طرح هائی که به طور کلی در بسیاری از کشورها قابل ثبت نیستند شامل موارد زیر هستند.

*طرح هائی که الزامات جدید بودن، اصل بودن و/یا شخصیت فردی را رعایت نکرده باشند.

*طرح هائی که بطور انحصاری در نتیجه عملکرد فنی محصول ایجاد می شوند. این ویژگیهای فنی یا عملکردی طرح، بر اساس داده های هر مورد خاص، با سایر حقوق مالکیت معنوی ممکن است حمایت شوند (مثلا” اختراعات، مدلهای مصرفی یا اسرار تجاری).

*طرح های حاوی نمادهای (سمبل های) رسمی یا نشان های رسمی (مانند پرچم کشورها).

 

*طرح هائی که بر خلاف نظم عمومی یا اخلاق حسنه هستند.

بعلاوه، باید بخاطر داشت که برخی کشورها، صنایع دستی را بعنوان طرح صنعتی حمایت نمی کنند چون قانون طرح صنعتی این کشورها مقرر می کند که محصولی که طرح صنعتی برای آن بکار میرود، کالائی تولیدی است یا اینکه آنرا می توان با لوازم یا ابزارهای صنعتی مجددا” تولید کرد.

قوانین ملی ممکن است محدودیتهای بیشتری برای ثبت طرح های صنعتی وضع کنند. توصیه می شود با وکیل مالکیت معنوی یا اداره ملی مالکیت معنوی مربوط مشورت کنید.

ثبت یک طرح صنعتی چه مدت طول می کشد؟

بسته به هر اداره ملی مالکیت معنوی، فرآیند ثبت یک طرح صنعتی بطور کلی ۶ تا ۱۲ ماه یا بیشتر طول میکشد. این مدت به مسائل مختلف بستگی دارد مانند اینکه آیا کارشناس پرونده آن را نپذیرد، یا اینکه اعتراض به ثبت طرح قبل از ثبت آن در قانون مقرر شده باشد یا خیر.

مخفی نگاه داشتن طرح قبل از ثبت تا چه اندازه اهمیت دارد؟

اگر مایلید از طرح صنعتی خود طبق یک سیستم ثبت حمایت کنید، سری نگاه داشتن طرح امری کاملا” حیاتی است زیرا شرط اصلی حمایت از طرح بطور کلی این است که طرح باید جدید باشد. اگر طرح خود را به سایرین نشان می دهید، توصیه می شود در موافقتنامه ای کتبی شرائط حفظ اسرار را مقرر کنید و مشخص کنید که طرح مورد نظر موضوعی سری تلقی می شود.

طرحی که قبلا” برای عموم افشاء شده است، برای مثال از طریق نشر آگهی آن در کاتالوگ یا بروشورهای شرکت شما، ممکن است از آن پس جدید محسوب نشود چون بخشی از مالکیت عمومی خواهد بود و قابل حمایت نخواهد بود مگر اینکه قانون حاکم مهلت ارفاقی را مقرر کرده باشد یا اینکه حق تقدم تقاضانامه مقدم قابل ادعا باشد.

 

مثال: نوزاد و کودکان

با در نظر گرفتن رفاه و آسایش نوزادان در وان حمام، شرکت کوچک فرانسوی «نوزاد و کودکان» ننوی نوزاد برای حمام را طراحی و تولید کرد. طرح ساده و اصل آن توانست توجه نوزادان و مادران را در سرتاسر جهان به خود جلب کند. شرکت نوزاد و کودکان، به منظور اینکه حمایت از محصول جدید خود را تضمین کند، تقاضانامه بین المللی برای ثبت طرح صنعتی خود را در ماه مارس ۲۰۰۰ تسلیم کرد. پس از اینکه مراحل ثبت آن کامل شد، شرکت نوزاد و کودکان موفق شد محصول خود را در بیش از ۱۰ کشور در ۳ قاره مختلف بطور مستقیم یا از طریق واگذاری اجازه بهره برداری بر اساس طرح صنعتی ثبت شده خود به بازار عرضه کند. این محصول موفقیت قابل ملاحظه ای داشته است. این ننو امروز مهمترین محصول شرکت نوزاد و کودکان است و این شرکت که از حق انحصاری قانونی مقرر در حمایت از طرح صنعتی برخوردار است کماکان محصول خود را در سرتاسر جهان به بازار عرضه می کند.

مهلت ارفاقی چیست؟

در برخی کشورها، قانون مهلت ارفاقی را برای ثبت مقرر کرده است که مدت آن معمولا” بین ۶ ماه تا یکسال از تاریخ در دسترس عموم قرار گرفتن، افشاء و یا انتشار طرح است.

این مربوط به مواردی است که اقلامی که حاوی طرح هستند قبل از تسلیم تقاضانامه فروخته شوند، در نمایشگاه تجاری به نمایش گذارده شوند، یا در یک کاتالوگ، بروشور یا آگهی تبلیغاتی منتشر شوند. طی این دوره، می توانید محصول خود را در بازار بفروشید بدون اینکه جدید بودن آن از بین برود و کماکان تقاضای ثبت آنرا تسلیم کنید.

با این حال، چون این امر در تمام کشورها صادق نیست، و به هر حال، از نظر زمانی محدود است، اغلب توصیه می شود تا زمانی که حمایت از طرح را تقاضا نکرده اید، آنرا مخفی نگاه دارید. بعلاوه، طی دوره مهلت ارفاقی هیچ حق انحصاری نخواهید داشت.

از طرح صنعتی چه مدت حمایت می شود؟

مدت حمایت از طرح صنعتی ثبت شده در کشورها متفاوت است، ولی این مدت معمولا” حداقل ۱۰ سال است (با اینکه این مدت اغلب بیشتر است، برای مثال ۱۴ سال برای طرح ها در ایالات متحده و تا ۲۵ سال تحت قانون طرح ثبت شده در اتحادیه اروپا). در بسیاری از کشورها، مالکین حق باید مدت حمایت از طرح خود را پس از ۵ سال تمدید کنند.

اگر طرح شما بهبود عملکرد را با ویژگیهای زیبایی شناختی ترکیب می کند چکار باید کرد؟

برای کسب حق انحصاری در خصوص بهبود عملکرد یک محصول، عموما” توصیه می شود تقاضای حمایت از اختراع یا مدل مصرفی را تسلیم کنید یا اگر عملکرد محصول بدیهی و واضح نباشد، آنرا بعنوان اسرار تجاری حفظ کنید. با اینحال، اغلب یک محصول جدید بهبود عملکرد را با ویژگیهای نوآورانه زیبائی شناختی ترکیب می کند. فرض کنید شما یک تلفن همراه جدید طراحی کرده اید. ضمن اینکه تلفن همراه ممکن است نتیجه سلسله ای از بهبودهای اجزاء الکترونیک باشد و ممکن است بعنوان اختراع حمایت شود، طرح اصل تلفن همراه شما را بعنوان یک طرح صنعتی میتوانید به ثبت برسانید. آیا می توانید تقاضای ثبت هر دو را بنمائید؟ پاسخ مثبت است.

حمایت از طرح و راهبرد تجاری

تصمیم گیری در خصوص چگونگی، زمان و مکان طرح های صنعتی یک شرکت ممکن است بر سایر حوزه های مدیریت طرح تاثیر مهم داشته باشد. بنابراین، گنجاندن مسائل مربوط به حمایت طرح ها در راهبردهای بزرگتر تجاری یک شرکت بسیار ضروری است. برای مثال، نوع حمایت، هزینه ها، کارآمد بودن حمایت و مسائل مربوط به مالکیت طرح ممکن است هنگام اتخاذ تصمیمات زیر ملاحظات مهمی باشند:

* آیا طرح ها باید در شرکت شما تهیه شوند یا به آژانسهای خارج از شرکت سفارش تهیه آنها داده شود؛

* زمان استفاده اولیه یک طرح جدید در تبلیغات، بازاریابی یا نمایش عمومی در یک نمایشگاه؛

* کدام بازارهای صادراتی باید مورد نظر قرار بگیرند؛

*اجازه بهره برداری از یک طرح چگونه و چه زمان باید به اشخاص ثالث تفویض یا به آنها انتقال داده شود تا در مقابل دریافت منابع مالی، از آنها در تجارت استفاده کنند. بسیاری از طراحان جوانب مختلف محصولات خود را توسط حقوق مختلف مالکیت معنوی حمایت می کنند. با این حال، به خاطر داشتن تفاوت بنیادین بین اختراعات و یا مدل های مصرفی و طرحهای صنعتی بسیار مهم است. اختراعات و مدل های مصرفی برای ابداعاتی هستند که بهبودهای عملکردی یک محصول را بوجود می آورند. حمایت طرح صنعتی برای شکل ظاهری یک محصول است.

چه کسی می تواند حمایت از طرح صنعتی را تقاضا کند؟

بطور کلی، شخصی که طرح را بوجود آورده است یا اگر وی به موجب یک قرارداد کار می کند کارفرمای او، می تواند ثبت طرح را تقاضا کند. متقاضی می تواند یک شخص حقیقی (مثلا” یک طراح) یا یک شخص حقوقی (مثلا” یک شرکت) باشد. در هر دو صورت، تقاضانامه ثبت را میتوان بطور مستقیم یااز طریق وکیل تسلیم نمود. اگر شما متقاضی خارجی هستید ممکن است مجبور شوید تقاضانامه خود را توسط وکیلی تسلیم کنید که اداره مالکیت معنوی کشور مورد نظر وی را تائید کرده است.

چه کسی از حقوق طرح صنعتی برخوردار است؟

پدید آورنده یک طرح، یعنی طراح، معمولا” اولین مالک طرح است مگر اینکه موارد و شرائط خاص وجود داشته باشند. برای مثال، در اکثر کشورها، اگر شخصی که در استخدام کارفرما است طرحی را طبق شرائط مندرج در قرارداد استخدام پدید آورده باشد، یعنی طی ساعات کاری در داخل شرکت و بعنوان بخشی از وظایف خود در شرکت این کار را انجام داده باشد، طرح (و حقوق مربوط) به کارفرما تعلق خواهد داشت یا از طریق انتقالنامه رسمی کتبی باید منتقل شود.

مثال: DURACELL

تا دهه ۱۹۸۰ ، Duracell عملا” یک شرکت تک محصولی بود که باطریهای آلکالاین تولید میکرد.

این شرکت در سال ۱۹۸۱، برای تولید یک چراغ قوه جیبی طراحان مشاور استخدام کرد. این محصول کمی پس از آن در سال ۱۹۸۲ به بازار عرضه شد. دو سال بعد، این طرح چراغ قوه جایزه شورای طرح های پادشاهی متحده انگلستان را برنده شد. طی چند سال، این شرکت گونه ها و شکلهای مختلف چراغ قوه جیبی با طرح های مختلف برای بازارهای مختلف تولید کرده است. چراغ قوه مخصوص مصرف کنندگان جوان در رنگهای مد روز تولید شدند. ویژگیهای عملکردی نوآورانه محصول بعنوان اختراع حمایت می شوند در حالیکه طرح آن در بسیاری از کشورهای عمده ای که این شرکت در آنها به تجارت می پردازد حمایت شده است.

 

اگر طرح توسط یک طراح خارج از شرکت طبق قرارداد تهیه شده باشد، حقوق مربوط به آن عموما” به شرکتی تعلق خواهد داشت که طرح را سفارش داده است. در اینگونه موارد، چنین تلقی می شود که طرح برای استفاده شخصی تولید شده است که طرح را سفارش داده است و در نتیجه شخص مزبور مالک آن است. بامشخص کردن دقیق مسائل مربوط به مالکیت در قرارداد اصلی که با طراح منعقد می شود می توان از سوءتفاهم های آتی جلوگیری کرد. همچنین باید بخاطر داشته باشید که طراح محصول می تواند در خصوص ترسیمات طرح اصلی بطور خودکار از حق کپی رایت برخوردار شود و این موضوع نیز باید در قرارداد ذکر شود.

آیا می توانید با تسلیم فقط یک تقاضانامه ثبت طرح های مختلف را تقاضا کنید؟

پاسخ این پرسش در کشورهای مختلف تفاوت قابل ملاحظه ای دارد. در بسیاری از کشورها، میتوانید ثبت طرح های متعدد (۲۰،۱۰ یا حتی ۵۰ طرح ) را با تسلیم یک تقاضانامه تقاضا کنید، به این شرط که همه آنها به یک محصول یکسان یا طبقه ای از محصولات مربوط باشند.

مثال: TRAX

TRAX سیستم صندلی های عمومی است که توسط رادنی کینزمن طراحی و توسط شرکت OMK Design Ltd. فروخته می شود. صندلی های TRAX بدوا” به منظور رعایت الزامات راه آهن بریتانیا طراحی شده بود که هدف آن این بود که صندلیهای عمومی باید دارای ظاهر خوب و راحت باشند، در برابر آب و هوا مقاوم بوده و به تعمیر و نگهداری کم نیاز داشته باشند. به مرور زمان، TRAX به یک محصول موفق تبدیل شده است که بخشی از آن بدلیل طرح عملی آن است و در بیش از ۶۰ فرودگاه در سرتاسر جهان نصب شده است.

طرح TRAX بعنوان یک طرح صنعتی ثبت شده در انگلستان، استرالیا، کشورهای بنلوکس، آلمان، ایتالیا، ژاپن و ایالات متحده آمریکا حمایت می شود.

این امر به شرکت OMK Design Ltd برای استفاده تجاری از محصول با طرح حمایت شده در کشورهای مزبور حق انحصاری می دهد. در برخی موارد، شرکت OMK Design Ltd به شرکتهای خارجی اجازه تولید صندلیهای عمومی TRAX را در مقابل پرداخت حق امتیاز تفویض کرده است.

این یعنی اگر مجموعه ای از صندلی، میز و میز توالت طراحی کرده اید و مایلید آنها را حمایت کنید، بسیاری از کشورها به شما اجازه خواهند داد یک تقاضانامه واحد که حاوی همه آنها باشد را تسلیم کنید و فقط یک هزینه تقاضانامه پرداخت کنید چون همه آنها به یک طبقه از محصولات تعلق دارند. با اینحال، اگر قصد دارید چراغی که به همراه آنها بکار می رود را نیز حمایت کنید احتمالا” از شما خواسته خواهد شد تقاضانامه جداگانه ای تسلیم کنید زیرا چراغ در طبقه متفاوتی قرار دارد. بطور کلی، با اینکه برای هر طرح اضافه هزینه ای دریافت می شود مبلغ آن بسیار کمتر از هزینه تسلیم تقاضانامه جداگانه برای هر طرح است.

با این حال، در برخی کشورها شاید مجبور شوید تقاضانامه جداگانه ای برای هر طرح تسلیم کنید. بسیاری از این کشورها، ضمن اینکه هر تقاضانامه را به یک طرح خاص محدود می کنند، اجازه می دهند شکل های مختلف و متعدد آن طرح در تقاضانامه گنجانده شود؛ سایرین برای قانون یک طرح در مواقعی که طرح به مجموعه ای از اقلام مربوط شود استثناء قائل می شوند.

*گونه های مختلف برای مثال شامل دو گوشواره می شوند که تفاوت آنها در این است که یکی از آنها با گیره به گوش می چسبد و دیگری سوزنی دارد که از سوراخ گوش می گذرد. برای اینکه طرحهای مختلف گونه تلقی شوند باید برای یک کالای یکسان بکار روند و نباید از یکدیگر تفاوت اساسی داشته باشند.

 

*از طرفی یک مجموعه به معنی تعدادی از اقلام است که دارای ماهیت عمومی یکسان هستند که معمولا” با هم فروخته می شوند یا به منظور استفاده با هم تولید می شوند و دارای ویژگیهای مشترک طرحی هستند. برای مثال می توان به کارد، چنگال و قاشق و همچنین لوازم خانگی (مانند سشوار مو و نازل و برس آن)اشاره کرد.

همانطور که دیده می شود شکل های مختلف اقلام را می توان در یک تقاضانامه واحد گنجاند؛ جزئیات دقیق الزامات و موارد درخواست حمایت به صورت مقرون به صرفه را با مشورت با یک وکیل مالکیت معنوی یا از طریق اداره مالکیت معنوی مربوط می توان تهیه کرد.

سیستم طبقه بندی بین المللی

طرح های صنعتی عموما” در طبقات خاص گروه بندی یا طبقه بندی می شوند تا بتوان به راحتی به آنها دسترسی پیدا کرد. ممکن است از شما خواسته شود در تقاضانامه تان به طبقه ای از کالاها اشاره کنید که قصد دارید برای آنها طرح موردنظر را استفاده کنید. بسیاری از کشورها از موافقت نامه لوکارنو برای طبقه بندی بین المللی طرح های صنعتی استفاده می کنند.برای این منظور می توانید به /www.wipo.int/classification/en/Locarno/about مراجعه کنید.

آیا می توانید اجازه بهره برداری از طرح صنعتی خود را به اشخاص ثالث تفویض کنید؟

هنگامی که مالک طرح (دهنده اجازه) به شخص ثالث (گیرنده اجازه) اجازه می دهد از طرح صنعتی خود برای هر منظوری که طرفین در مورد آن به توافق رسیده اند استفاده کند، اجازه بهره برداری به این شخص تفویض می شود. در چنین موارد، قرارداد اجازه بهره برداری عموما” بین دو طرف امضاء می شود و شرائط و حدود موافقتنامه در آن به صراحت قید می شود.

 

قراردادهای بهره برداری اغلب در خصوص کشورهائی که گیرنده اجازه می تواند در آنها از طرح استفاده کند، مدت قرارداد و نوع کالاهائی که طرح می تواند برای آنها بکار رود محدودیتهائی را شامل می شوند. به منظور تفویض اجازه بهره برداری از طرح در کشورهای خارجی باید قبلا” طرح خود را در کشورهای موردنظر ثبت یا حداقل تقاضانامه ثبت آنرا تسلیم کرده باشید.

 

تفویض اختیار به سایرین برای استفاده از طرح صنعتی شما از طریق قرارداد اجازه بهره برداری کسب و کار شما را قادر خواهد کرد منبع درآمد مضاعف داشته باشد و وسیله ای معمول برای استفاده از حق انحصاری یک شرکت در خصوص طرح های صنعتی آن است.

موافقتنامه های اجازه بهره برداری از طرح های صنعتی اغلب در موافقتنامه های جامع تر بهره برداری گنجانده می شوند که تمام جوانب یک محصول (یعنی نه فقط عناصر بصری آن) را در بر می گیرند.

۳-حمایت از طرح ها در خارج از کشور

چرا باید طر ح ها در خارج از کشور حمایت شوند؟

اگر شرکت شما قصد دارد محصولات دارای طرح اصل را صادر کند یا قصد دارد اجازه تولید، فروش یا صادرات این نوع محصولات را به سایر شرکتها در کشورهای خارجی تفویض کند باید حمایت از طرح های خود در این کشورها را در نظر بگیرد تا از همان منافع ناشی از حمایت در خارج برخوردار شوید که در بازار داخلی نیز از آن برخوردار هستید.

چگونه باید از طرح صنعتی خود در خارج از کشور حمایت کنید؟

حمایت از طرح های صنعتی به قلمرو کشورها محدود می شود. این یعنی حمایت از طرح صنعتی بطور کلی به کشور یا منطقه ای محدود است که طرح مزبور را در آنجا ثبت کرده اید. بنابراین، اگر مایلید طرح صنعتی تان در بازارهای صادراتی حمایت شوند باید مطمئن شوید در آن کشورهای خاص تقاضانامه کسب حمایت تسلیم شده باشد.

باید حتما” بخاطر داشته باشید که ظرف ۶ ماه از تاریخی که تقاضای کسب حمایت در اولین کشور تسلیم شد فرصت دارید هنگام تقاضای کسب حمایت در سایر کشورها حق تقدم ادعا کنید. پس از اینکه این مدت منقضی شد، نمی توانید حمایت از طرح خود در کشورهای خارجی را تقاضا کنید چون طرح شما جدید محسوب نمی شود.

 

سه راه برای حمایت از طرح های صنعتی شما در کشورهای خارجی وجود دارد:

۱-مسیر ملی:

شرکتها می توانند بطور جداگانه به ادارات مالکیت معنوی هر کشوری که قصد دارند در آنها حمایت کسب کنند، تقاضانامه مربوط راتسلیم کنند. این فرآیند ممکن است پیچیده و دست و پاگیر و گران باشد چون معمولا” به ترجمه به زبان محلی و همچنین پرداخت هزینه های اداری (و گاهی حقوقی) نیاز خواهد بود.

۲-مسیر منطقه ای:

اگر مایلید طرح خود را در گروهی از کشورها ثبت کنید که عضو معاهدات منطقه ای هستند که ثبت طرح ها را در بیش از یک کشور امکانپذیر می کنند، می توانید یک تقاضانامه به اداره منطقه ای مالکیت معنوی تسلیم کنید. ادارات منطقه ای مالکیت معنوی شامل ادارات زیر هستند:

*اداره منطقه ای مالکیت صنعتی آفریقا (ARIRO) برای حمایت از طرحهای صنعتی در کشورهای آفریقائی انگلیسی زبان؛

*اداره طرح های بنلوکس (BDO) برای حمایت در بلژیک، هلند و لوکزامبورگ؛

*اداره هماهنگ سازی بازارهای داخلی (OHIM) برای طرح های اتحادیه ای در ۱۵ کشور عضو اتحادیه اروپائی؛

*سازمان مالکیت معنوی آفریقا (OAPI) برای حمایت در کشورهای آفریقائی فرانسه زبان.

۳-مسیر بین المللی:

شرکتهائی که مایلند طرح هایشان را بطور بین المللی در کشورهای متعدد ثبت کنند نیز می توانند از موافقتنامه لاهه درباره سپردن بین المللی طرح های صنعتی استفاده کنند که معاهده ای است که سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) اجرای آنرا به عهده دارد. متقاضی که اهل یکی از کشورهای عضو موافقتنامه لاهه است می تواند یک تقاضانامه بین المللی به سازمان جهانی مالکیت معنوی تسلیم کند؛ پس از آن طرح مورد نظر در کشورهای عضو موافقتنامه که متقاضی مایل به کسب حمایت در آنها باشد حمایت خواهد شد. این موافقتنامه مکانیزم آسانتر و ارزانتر برای تقاضای ثبت طرح صنعتی در کشورهای مختلف را در اختیار متقاضیان قرار می دهد. برای کسب اطلاعات کامل درباره موافقتنامه لاهه، شامل فهرست کشورهای عضو به /www.wipo.int/hague مراجعه کنید.

هزینه های ثبت یک طرح صنعتی طبق موافقتنامه لاهه بر اساس تعداد طرح هائی که باید حمایت شوند و تعداد کشورهای موردنظر متفاوت خواهد بود. برای مثال، هزینه حمایت پنج طرح در یازده کشور از طریق مسیر بین المللی سیستم لاهه در حدود ۹۰۰ فرانک سوئیس خواهد بود.

۴-اجرای حقوق طرح های صنعتی شما

در صورت تقلید، نسخه برداری یا نقض حق چگونه می توانید حقوق طرح های صنعتی خود را اعمال کنید؟

اجرای حقوق مالکیت معنوی ممکن است موضوعی پیچیده باشد بنابراین توصیه می شود در این خصوص از یک وکیل صالح مالکیت معنوی مشاوره تخصصی دریافت نمائید. باید یه خاطر داشته باشید که مسئولیت اصلی شناسائی و اقدام قانونی علیه تقلیدکنندگان یا نقض کنندگان حقوق طرح های صنعتی به عهده مالک آن است. به عبارت دیگر، شما مسئول هستید تا بر استفاده از طرح خود در بازار نظارت کنید، تقلیدکنندگان یا جعل کنندگان را شناسائی کنید و تصمیم بگیرید چگونه و چه زمان علیه آنها اقدام قانونی انجام دهید.

یک وکیل مالکیت معنوی معمولا” شخصی است که صلاحیت دارد اطلاعات مربوط به راهکارهای قانونی برای اقدام علیه تقلیدکنندگان، نقض کنندگان حق و جاعلین در کشورتان را در اختیار شما قرار دهد و در خصوص نحوه حل و فصل هر نوع اختلاف مشاوره لازم را ارائه دهد.

حمایت بین المللی طرح

در سال ۲۰۰۱ ، ۱۰ تا از بزرگترین استفاده کننده از سیستم لاهه برای سپردن بین المللی طرح های صنعتی از لحاظ تعداد تقاضانامه ها عبارت بودند از:

Swatch Group, Interior , Sony Overseas , Herme’s , Diamler Chrysler , Nokia , Villeroy + Boch A.G. ,Moulinex ,Philiphs Electronics and Salomon

در آن سال، Swatch Group ، که بزرگترین استفاده کننده از این سیستم است، ۱۰۳ تقاضانامه ثبت طرح با استفاده از سیستم لاهه تسلیم کرد. ظاهر متمایزکننده ساعت های آن ویژگی حیاتی محسوب می شود که بر انتخاب محصولاتش توسط مشتریان آن تاثیر می گذارد. به همین دلیل، شرکتهائی مانندSwatch Group مبالغ هنگفت پول و تخصص و مهارتهای قابل توجه در ایجاد و توسعه طرح های خود بکار می بندند و از بابت اینکه از حق استفاده انحصاری از طرح ها از طریق ثبت در بسیاری از کشورها برخوردار شوند اطمینان خاطر لازم را کسب می کنند.

هرگاه متوجه شدید نقض حق انجام می گیرد، می توانید بعنوان گام اول اخطاریه ای ارسال کنید و نقض کننده حق را از تناقض احتمالی بین طرح او و حقوق انحصاری شما مطلع کنید. توصیه می شود از یک وکیل برای این اخطاریه استفاده شود. اگر نقض حق ادامه یافت، شاید لازم باشد علیه نقض کننده از طریق مراجع قضائی اقدام و شکایتی طرح کنید.

اگر نشانی مکانی که دز آنجا فعالیت نقض حق انجام می شود را می دانید، ممکن است بتوانید با اخذ دستور بازرسی و توقیف (معمولا” از دادگاه صالح یا پلیس) بدون اطلاع قبلی به شرکت یا شخصی که حقوق شما را نقض کرده است حمله و دست به اقدام غیرمنتظره بزنید.

به منظور جلوگیری از واردات کالاهای ناقض حق، از طریق مقامات ملی گمرکی در بسیاری از کشورها در مرزهای بین المللی راهکارهای لازم در اختیار مالک قرار داده می شوند.

بعنوان یک قاعده کلی، اگر نقض حق شناسائی شد، شدیدا” توصیه می شود مشاوره حقوقی لازم را کسب کنید.

۵-سایر ابزارهای قانونی برای حمایت از طرح های صنعتی

بین حمایت کپی رایت و حمایت طرح صنعتی طرح ها چه تفاوتی هست؟

در برخی کشورها، قانون حاکم حمایت از طرح های خاص، برای مثال طرح منسوجات و پارچه ها، را طبق کپی رایت مقرر می کند.

در بسیاری از کشورها، می توانید حمایت مرکب کسب کنید، (یعنی حمایت طبق قانون کپی رایت و حمایت طبق قانون طرح صنعتی) که ممکن است بطور همزمان برای یک طرح واحد وجود داشته باشند. با این حال در تعداد اندکی از کشورها این دو شکل حمایت از یکدیگر جدا هستند.

اولین گام برای اتخاذ تصمیم در مورد بهترین راه حمایت از طرح شما درک تفاوت بین این دو شکل حمایت است. برخی از مهمترین تفاوت ها به شرح زیر هستند:

ثبت:

*طبق قانون طرح های صنعتی، طرح صنعتی بطور کلی قبل از انتشار یا استفاده عمومی در هر مکان، یا حداقل در کشوری که حمایت در آنجا ادعا می شود باید توسط متقاضی به ثبت برسد. گواهینامه ثبت که بموجب حمایت مقرردر قانون طرح صنعتی صادر می شود ممکن است در موارد بروز نقض حق مفید باشد چون اساس و پایه محکمتری برای اجرای حقوق انحصاری تان در اختیار شما قرار می دهد.

*کپی رایت آثاری که اصل محسوب می شوند بدون تشریفات خاصی وجود دارند. ضمن اینکه ثبت برای حمایت ضروری نیست، محل سپردن کپی رایت در برخی کشورها وجود دارند که می توانید طرح خود را به آنها بسپارید و گواهی مربوط را دریافت کنید.

مدت حمایت:

*بر اساس قوانین کشوری که حمایت در آنجا درخواست می شود مدت حمایت طرح صنعتی بطور کلی بین ۱۰ و ۲۵ سال متغیر است. باید بخاطر داشته باشید که فرآیند ثبت طرح های صنعتی ممکن است مستلزم زمان باشد و ممکن است همیشه برای محصولاتی که با روندهای گذرا مرتبط هستند مناسب نباشد (مانندمحصولات مد روز).

*مدت کپی رایت در بسیاری از کشورها تا طول مدت حیات پدیدآورنده و ۵۰ یا ۷۰ سال پس از مرگ وی ادامه دارد.

حدود حمایت

*حقی که با ثبت یک طرح صنعتی اعطاء می شود، حقی مطلق است به این معنی که اعم از اینکه نسخه برداری عمدی صورت بگیرد یا خیر، نقض حق وجود دارد.

*به منظور اعمال حقوق طبق قانون کپی رایت، مالک کپی رایت باید ثابت کند که اثری که مدعی است حقوق وی را نقض می کند تکثیر مستقیم یا غیرمستقیم اثری است که طبق قانون کپی رایت حمایت می شود.

نوع محصولات

*در بسیاری از کشورها، همه طرح ها قابل حمایت نیستند بلکه اصولا” طرح هائی که اثر هنری محسوب می شوند حمایت می شوند. ضمن اینکه وجوه تمایز آنها همیشه واضح نیست، ولی برخی طرح ها مانند شکل محصولات ساخته شده را به احتمال نمی توان تحت قانون کپی رایت حمایت کرد در حالیکه سایر طرح ها

 

مانند طرح منسوجات اغلب با دو شکل حمایت پوشش داده می شوند.

هزینه ها

*ثبت طرح در کشورهای مورد نظر شما به این معنی است که مجبور خواهید شد هزینه های مقرر را پرداخت کنید. بعلاوه، ممکن است استفاده از خدمات یک وکیل مالکیت معنوی برای تنظیم تقاضانامه مفید یا ضروری باشد و این خود مستلزم پرداخت هزینه خواهد بود.

*با توجه به اینکه طبق اکثر قوانین ملی کپی رایت به ثبت رسمی آثاری که با کپی رایت حمایت می شوند نیاز نیست ولی بطور کلی هزینه مستقیم مربوط به حمایت از کپی رایت وجود ندارد. با اینحال، ممکن است در مورد (الف) سپردن اثر به محل سپردن آثار کپی رایت، در کشورهائی که این نوع مراکز وجود دارند، و (ب) ارائه اسناد مالکیت در صورت بروز اختلاف، هزینه هائی وجود داشته باشند.

 

بطور خلاصه، ضمن اینکه حمایت اعطاء شده توسط طرح های صنعتی ثبت شده از لحاظ اینکه حتی نقض حق بصورت غیر عمدی را نیز شامل می شود و گواهینامه ثبت را ارائه می دهد که ممکن است مدرک مهم در صورت بروز نقض حق باشد، حمایتی قویتر است، به تلاشهای بیشتری نیز نیاز دارد (مالی و اداری) چون بایدثبت شود و مدت آن کوتاهتر است.

در هر حال، و بویژه اگر طرح ثبت نشده باشد، بطور کلی توصیه می شود سوابق کامل و دقیق از تمام گامهای تهیه طرح نگاهداری شود. امضاء و درج تاریخ روی هر طرح اولیه و پیش طرح، و بایگانی کردن آنها بطور مناسب و صحیح می تواند در صورت بروز نقض حق مفید واقع شود.

مثال:

در نظرخواهی که اخیرا” از طراحان پارچه در انگلستان انجام شد، ۸۰ درصد پاسخ دهندگان گفتند همیشه سوابق اسناد اصلی طرح شان را نگاه می دارند و از اهمیت آنها برای اثبات مالکیت کپی رایت آگاه هستند.

قانون علائم تجارتی در چه مواردی می تواند از یک طرح حمایت کند؟

 

علامت تجارتی نشانی متمایزکننده و دارای صفت مشخصه است (عموما” یک کلمه، یک تصویر یا ترکیبی از آنها) که برای تشخیص محصولات یک شرکت از محصولات سایرین بکار می رود. مواردی هستند که شکل، طرح یا بسته بندی یک محصول خاص ممکن است ویژگی متمایز کننده محصول موردنظر تلقی شودو بعنوان یک علامت تجارتی سه بعدی قابل حمایت باشد. بطری کوکاکولا یا شکل مثلثی شکلات Toblerone برخی از این نمونه ها هستند.

توصیه می شود برای تعیین اینکه یک طرح خاص ممکن است علامت تجارتی سه بعدی محسوب شود یا خیر با یک وکیل مالکیت معنوی مشورت کنید.

حمایت طبق قانون علائم تجارتی دارای این امتیاز است که می توان آن را برای مدت نامحدود تمدید کرد، در حالیکه طرح صنعتی معمولا” برای مدت محدود حمایت می شود (معمولا” ۱۰ یا ۲۵ سال). ممکن است هزینه ثبت علائم تجارتی در مقایسه با حمایت طرح صنعتی متفاوت باشد. طبق سیستم قانونی موردنظر، دو شکل حمایت می توانند بطور همزمان در کنار هم وجود داشته باشند.

آیا قانون رقابت ناعادلانه از طرح شما حمایت می کند؟

در بسیاری از کشورها، طرح های صنعتی اغلب طبق قانون رقابت ناعادلانه حمایت می شوند. بنابراین، یک طرح ممکن است در مقابل فعالیتهای رقابتی ناعادلانه بویژه شامل تقلید کورکورانه و فاقد ابتکار و اعمالی که موجب گمراهی خواهند شد، تقلید یا استفاده از شهرت اشخاص ثالث حمایت شود. با اینحال، حمایت طبق رقابت ناعادلانه عموما” به طور قابل ملاحظه ای ضعیف تر و اثبات نقض حق دشوارتر است.

منابع:
www.wipo.int
www.ipiniran.com